Etyka a badania medyczne

Normy etyczne mogą opierać się na następujących systemach wartości:
  • moralność (nierzadko mylona właśnie z etyką),
  • religia,
  • kultura, obyczaje,
  • prawo,
  • ugruntowane zasady wykonywania danego zawodu (etyka zawodowa – np. lekarska).
Konflikt interesu w badaniach medycznych:
  • interes jednostki – pacjenta (chęć poprawy stanu zdrowia) albo zdrowego ochotnika uczestniczącego w badaniu (interes zarobkowy),
  • interes badacza – lekarza oraz jego zespołu badawczego: może to być interes naukowy (zwłaszcza w przypadku badań niekomercyjnych), interes zarobkowy (zwłaszcza w przypadku badań komercyjnych), prestiż uczestnictwa w renomowanym projekcie badawczym; wiele badań medycznych jest projektami naukowymi najwyższej próby, dążącymi do poznania nieznanych jeszcze mechanizmów działania leków czy funkcjonowania organizmu ludzkiego, np. mechanizmów immunologicznych,
  • interes społeczeństwa (chęć uzyskania dostępu do lepszych, to jest bardziej skutecznych i bezpiecznych metod leczenia),
  • interes przedsiębiorcy (np. firmy farmaceutycznej sponsorującej badanie) – w przypadku badań komercyjnych (badanie kliniczne jako inwestycja w nowy lek, która w przyszłości przyniesie zyski).

Tu Pablo wymienia różne kodeksy o etyce wymienię je też, ale już nie będę cytować

  • Przysięga Hipokratesa
  • Przyrzeczenie lekarskie
  • Kodeks norymberski
  • Deklaracja Helsińska

Potem jest historia o Talidomidzie > Talidomid był sprzedawany bez recepty w latach 1957–1961 jako lek usypiający ogólnego stosowania, a w większych dawkach jako lek przeciwbólowy dla kobiet, których ciąża przebiegała z powikłaniami. A potem się okazało, że źle działa na płód. A na koniec się okazało, ze zmniejsza szansę odrzucenia przeszczepu. Nie wiem po co to całe info.

Badania medyczne

Medycyna translacyjna

następuję gadanie o następujących rzeczach

Niezbyt istotne info:

  • Gdzie pozyskać hajs na badania - Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej
  • Co to jest impact factor - to chyba wiecie :P
  • Jak wybrać pismo
  • Twoje badanie potrzebuje recenzji

Jak czytać teksty naukowe?

Wagę tekstu naukowego należy oceniać w zależności od tego, jaką przyjmiemy perspektywę w takiej ocenie:
  • zdolność do udowodnienia postulowanej hipotezy
  • wkład w odkrywanie nowych mechanizmów, zjawisk i etiologii
Hierarchia schematów badawczych ze względu na możliwość udowadniania:
  1. Randomizowane badania kliniczne
  2. Prospektywne badania kohortowe
  3. Retrospektywne badania kohortowe
  4. Badania kliniczno-kontrolne (case-control)
  5. Opisy przypadków, badania ekologiczne i przekrojoweDotyczy sytuacji, w której prawdopodobieństwo a priori weryfikowanej hipotezy jest duże (50:50).
Hierarchia schematów badawczych ze względu na możliwość odkrywania nowych zjawisk:
  1. Opisy przypadków, przegląd danych literaturowych
  2. Badania kliniczno-kontrolne (case-control)Retrospektywne badania kohortoweProspektywne badania kohortowe
  3. Randomizowane badania kliniczne Dotyczy sytuacji, w której prawdopodobieństwo a priori weryfikowanej hipotezy jest bardzo małe (1:100-1:100 000)
Na jakie pytanie autorzy artykułu starają się odpowiedzieć?

Cel badania powinien zostać opisany z uwzględnieniem wskazanych powyżej elementów:

  • u jakich pacjentów, za pomocą jakiej interwencji, co chce się wykazać i w porównaniu do czego?
  • w jakim schemacie badawczym autorzy dokonują analizy problemu badawczego?

Dlaczego stosuje się randomizację?

  • Aby zapewnić równy rozkład czynników ryzyka dla leczonej choroby w grupie interwencji i grupie kontrolnej.
  • Dzięki randomizacji zapewniamy zrównoważony rozkład również wszystkich innych czynników zakłócających, o których niekoniecznie musimy wiedzieć, że są czynnikami ryzyka choroby.
  • To czy randomizacja była skuteczna, można stwierdzić porównując charakterystyki pacjentów na początku badania.

Na drugim miejscu oceny wiarygodności jest zbadanie zgodności kryteriów włączenia z profilem klinicznym pacjentów faktyczniewłączonych do badania.

Zgodność ta skutkuje poprawnością wnioskowania o skuteczności leczenia w populacji pacjentów, którą opisano jako uczestniczącą w badaniu (internal validity).

  • Czy wyniki są wiarygodne?
  • Czy dobór chorych do grup był przeprowadzony losowo?
  • Czy właściwie przeanalizowano dane wszystkich chorych zakwalifikowanych do badania oraz czy zostali oni odpowiednio przydzieleni do grup w momencie jego zakończenia?Czy zakończono obserwację odległą?
  • Czy analizy końcowe dokonywano w tych grupach, do których pacjenci byli zakwalifikowani losowo na początku?
  • Czy nie zmieniono grup pacjentów?
  • Czy pacjenci, personel medyczny i członkowie zespołu badawczego pozostawali nieświadomi istoty metody terapeutycznej?
  • Czy w momencie rozpoczęcia badania grupy były porównywalne?
  • Czy poza terapią eksperymentalną pacjenci w obu grupach traktowani byli jednakowo?

Zasada intention-to treat (ITT) analysis – analiza zgodnie z zamiarem leczenia.

  • Zakłada ona przeprowadzenie analizy pacjentów i ich danych o zdarzeniach klinicznych w przebiegu badania w tej grupie, do której zostali losowo przydzieleni bez względu na to czy pacjent w grupie aktywnego leczenia przestał przyjmować lek (np. z powodu działań niepożądanych) lub w grupie placebo zaczął przyjmować lek (bo np. pojawiły się wskazania do leczenia).
  • Przestrzeganie tej zasady pozwala ocenić praktyczną skuteczność leczenia. Teoretyczna skuteczność ma znacznie mniejsze znaczenie dla praktyki klinicznej i oceniana jest w tzw. analizie as treated, tzn. w grupach pacjentów, którzy faktycznie otrzymywali leczenie, niedoświadczając z tego powodu żadnych niedogodności, które spowodowałyby jego przerwanie.

Miarą siły efektu terapeutycznego lub szkodliwości jest wartość ryzyka względnego (Relative Risk – RR), wskaźnika hazardu (Hazard Ratio) w badaniach oceniających czas do zdarzenia (analiza przeżycia) lub

ilorazu szans (Odds Ratio) w badaniach kliniczno-kontrolnych. Im większe zmniejszenie lub zwiększenie, tym silniejszy efekt.

Artykuły dotyczące diagnostyki powinny zawierać w sobie odpowiedzi na poniższe pytania:

  • Czy wyniki proponowanego testu diagnostycznego porównano z niezależnie wykonanym i interpretowanym testem referencyjnym?
  • Czy pacjenci uwzględnieni w analizie w pełni reprezentowali populację z badanym stanem zdrowia?
  • Czy sposób przeprowadzania testu i metody interpretacji opisano w sposób umożliwiający ich odtworzenie?
  • Jaka jest czułość i swoistość testu? Czy dzięki zastosowaniu testu poprawię rokowanie pacjentów?

Obserwacja naukowa

  • Zbiór obiektów będących przedmiotem obserwacji (np. pacjenci, zwierzęta laboratoryjne, wybrane procesy fizjologiczne lub patologiczne)
  • Zbiór cech obiektów (np. wartość ciśnienia tętniczego, temperatury)
  • Metoda pomiaru (np. czujnik pomiaru ciśnienia tętniczego, termometr)
  • Zbiór warunków w jakich jest wykonywana obserwacja (np. warunki komfortu cieplnego)
Obserwowalność cechy obiektu:
  1. Obserwowalna
  2. Nieobserwowalna
  3. Nieobserwowalność względna
  4. Nieobserwowalność bezwzględna
Powtarzalność obserwacji

Zmienność: 1. Wewnątrz-osobnicza 2. Zewnątrz-osobnicza

Układ obserwacji

Obserwacje: 1. Powiązane 2. Niepowiązane

Zbiór cech obiektów

Ilość rejestrowanych parametrów: 1. Jeden 2. Więcej niż jeden

Skale pomiarowe
  1. Ciągła
  2. Dyskretna
    • Nominalna
    • Porządkowa
    • Przedziałowa (Interwałowa)
    • Ilorazowa
Obraz kliniczny chorego:
  • Badanie podmiotowe (rozmowa z chorym)
  • Badanie przedmiotowe (fizykalne)
  • Badania dodatkowe (w tym laboratoryjne)

Szacuje się, że ok. 70% decyzji klinicznych podejmowanych jest na podstawie badań dodatkowych.

Interpretacja wyniku badania laboratoryjnego
  • Relacja uzyskanego wyniku do wybranego punktu odniesienia
    • Czy wynik jest dodatni (sygnalizuje obecność choroby)?
    • Czy wynik jest ujemny (nie wskazuje na obecnośc choroby)?
  • Charakterystyka diagnostyczna przeprowadzonego badania
    • Wiedza o praktycznej przydatności wyniku w różnych sytuacjach klinicznych (np. czułość i swoistość diagnostyczna)
  • Charakterystyka epidemiologiczna pacjenta
    • Jakie jest prawdopodobieństwo istnienia określonej choroby (jeszcze przed wykonaniem badania)?

potem następuję info o granicach decyzyjnych, punktu odcięcia itp. - to było na Tomku więc tylko wstawie obrazki

Czułość diagnostyczna
  • Ilu chorych uzyskuje dodatni wynik badania?
  • Wysoka czułość diagnostyczna pozwala na wykluczenie obecności choroby (mało wyników fałszywie ujemnych)
Swoistość diagnostyczna
  • Ile osób wolnych od choroby uzyska ujemny wynik diagnostyczny?
  • Wysoka swoistość diagnostyczna jest wskazana w przypadku podejmowania decyzji o leczeniu znacząco obciążającym chorego np. koronarografii, biopsji narządowej czy laparotomii
Czynniki wpływające na czułość diagnostyczną
  • Stadium choroby (np. mniejsza we wczesnym stadium choroby: w zawale mięśnia sercowego czułość stężenia troponiny krótko po wystąpieniu bólu za mostkiem jest niska)
  • Błędy przed-analityczne (np. spadek stężenia glukozy w próbkach bez inhibitora glikolizy zmniejsza czułość rozpoznania w kierunku cukrzycy)
  • Błędy przypadkowe (np. przy utracie precyzji pomiaru)
  • Błędy systemowe przesuwające wynik w stronę wyników obserwowanych u osób zdrowych (np. przy utracie poprawności pomiaru)
  • Przesunięcie granicy decyzyjnej w stronę wyników obserwowanych
Czynniki wpływające na swoistość diagnostyczną:
  • Występowanie choroby w obrębie tej samej tkanki lub narządu (np. łagodny przerost prostaty zmniejsza swoistość rozpoznania w kierunku raka prostaty)
  • Błędy przed-analityczne (np. wzrost stężenia PSA [prostatę specific antygen] po wykonanej biopsji prostaty)
  • Błędy przypadkowe (np. przy utracie precyzji pomiaru)
  • Błędy systemowe przesuwające wynik w stronę wyników obserwowanych u osób chorych (np. przy utracie poprawności pomiaru)
  • Przesunięcie granicy decyzyjnej w stronę wyników obserwowanych u osób zdrowych (np. w celu zwiększenia czułości diagnostycznej) u osób chorych (np. w celu zwiększenia swoistości diagnostycznej)

Medycyna oparta na faktach

Medycyna oparta na faktach,inaczej mówiąc medycyna oparta na dowodach naukowych, jest zbiorem najlepszych wiarygodnych aktualnych danych, które pozwalają precyzyjnie i dokładnie wykorzystać dostępne dowody naukowe w codziennej praktyce klinicznej.

Klasa Opis
Klasa I Dowody z badań naukowych i/lub powszechna zgodność opinii, że dane leczenie lub zabieg są korzystne, przydatne i skuteczne Zastosowanie: jest zalecane/ jest wskazane
Klasa II Sprzeczne dowody z badań naukowych i/lub rozbieżność opinii na temat przydatności/ skuteczności danego leczenia lub zabiegu
Klasa IIa Dowody/opinie przemawiające w większości za przydatnością/skutecznością Zastosowanie: należy rozważyć
Klasa IIb Przydatność/skuteczność jest gorzej potwierdzona przez dowody/opinie Zastosowanie: można rozważyć
Klasa III Dowody z badań naukowych lub powszechna zgodność opinii, że dane leczenie lub zabieg nie są przydatne/skuteczne, a w niektórych przypadkach mogą być szkodliwe Zastosowanie: nie zaleca się
Klasa IV Dowody w odniesieniu do raportów lub opinii ekspertów, lub na podstawie klinicznego doświadczenia ekspertów danej dziedziny. Brak dowodów z bezpośrednich badań naukowych Zastosowanie: nie zaleca się
Poziom Opis
Poziom A Dane pochodzące z wielu randomizowanych prób klinicznych lub metaanaliz
Poziom B Dane pochodzące z jednej randomizowanej próby klinicznej lub dużych badań nierandomizowanych
Poziom C Uzgodniona opinia ekspertów i/lub dane pochodzące z małych badań, badań retrospektywnych i rejestrów
  • Medycyna oparta na faktach powstała z połączenia nauki (Research) i praktyki klinicznej (Practice).
  • Pozwala zastosować wiedzę uzyskaną z badań naukowych (tzw. dowód)przy podejmowaniu decyzji klinicznej, zarówno w diagnostyce chorób, jak i postępowaniu terapeutycznym w odniesieniu do konkretnego pacjenta.
  • Przy podejmowaniu decyzji klinicznej należy kierować się dowodami naukowymi, które zawierają klasę zaleceń I oraz poziom wiarygodności A.

Rodzaje klinicznych badań naukowych postrzega się pod względem wiarygodności gromadzenia informacji w sposób następujący:

  • metaanalizy badań z randomizacją (metanalysis)
  • randomizowane kontrolowane badania kliniczne
  • badania kohortowe (cohort studies)
  • badania kliniczno-kontrolne (case-controlled studies)
  • badania przekrojowe (cross sectional studies)
  • opis przypadku (case report) lub serii przypadków (case reports).

Metaanaliza:

  1. ilościowa synteza wyników wszystkich wiarygodnych badań dotyczących tego samego pytania klinicznego
  2. podobnie badana populacja, interwencja, punkty końcowe lub oceniane zmienne
  3. za pomocą odpowiednich metod statystycznych

Przegląd systematyczny:

  1. jakościowy przegląd wszystkich badań dotyczących tego samego pytania klinicznego, zagadnienia
  2. podobnie badana populacja, interwencja i punkty końcowe
  3. może obejmować metaanalizę

Randomizacja:

  1. proces polegający na losowym przydziale uczestników badania do grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej, którego celem jest uzyskanie grup podobnych pod względem wszystkich czynników rokowniczych z wyjątkiem stosowanej interwencji
  2. randomizacja powinna zostać przeprowadzona we właściwy

Badanie kohortowe:

  1. badanie obserwacyjne, w którym ocenia się prospektywnie wystąpienie określonego punktu końcowego w grupie osób/ chorych narażonych i nienarażonych na dany czynnik lub interwencję, u których nie stwierdzono badanego punktukońcowego na początku obserwacji
  2. kohorta powinna być wyodrębniona z populacji ze względu na zachodzące jednocześnie dla całego zbioru wydarzenie (chorobę, czynnik) grupą, która jest jednorodna na podstawie statystycznych cech (np. chorzy z przewlekłą chorobą nerek)

Badania kliniczno-kontrolne:

  • badanie obserwacyjne, w którym ocenia się retrospektywnie wykazanie związku między danym czynnikiem a wystąpieniem określonego punktu końcowego w grupie osób/chorych sposób i utajona, tzn. badacz włączający pacjentów do badania nie może wiedzieć, do której grupy zostanie przydzielony dany pacjent
  • badanie obserwacyjne, w którym ocenia się retrospektywnie wykazanie związku między danym czynnikiem a wystąpieniemokreślonego punktu końcowego w grupie osób/chorych narażonych na dany czynnik lub interwencję, u których punkt końcowy jużwystąpił, z ekspozycją w odpowiednio dobranej grupie kontrolnej, u których punkt końcowy nie wystąpił

Opis przypadku klinicznego:

  1. pojedyncze doniesienie, które pozbawione jest grupy kontrolnej
  2. może sygnalizować istotny problem kliniczny, który stanie się

Hipoteza badawcza:

  1. tzw. domysł, przypuszczenie, które wymaga sprawdzenia, czyli weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce
  2. propozycja odpowiedzi na zadane pytanie, wynikające z problemu badawczego, jest propozycją twierdzenia naukowego

Punkt końcowy (tzw. twardy punkt końcowy, hard end point):

  1. zdefiniowana w badaniu zmiana w stanie zdrowia (np. zawał serca niezakończony zgonem, udar niezakończony zgonem, niewydolność nerek, zgon), która może wystąpić u osoby uczestniczącej w badaniu, której wystąpienie albo niewystąpienie może być związane z ekspozycją na określony czynnik lub interwencję
  2. na podstawie różnicy w częstości występowania punktów końcowych w badanych grupach porównuje się skuteczność i bezpieczeństwo różnych interwencji (np. leków lub zabiegów)

Bezwzględne zwiększenie ryzyka (ARI, absolute risk increase):

  1. bezwzględna różnica pomiędzy ryzykiem w grupie eksperymentalnej i w grupie kontrolnej
  2. określa o ile zwiększyło się ryzyko wystąpienia niekorzystnego punktu końcowego w wyniku ekspozycji na dany czynnik lub interwencję

Bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR, absolute risk reduction):

  1. bezwzględna różnica pomiędzy ryzykiem w grupie kontrolnej i ryzykiem w grupie eksperymentalnej.
  2. określa bezwzględną wielkość usuniętego ryzyka
  3. stosuje się w badaniach, w których ekspozycja na dany czynnik lub interwencję zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnego punktu końcowego

Ryzyko względne (RR, relative risk):

  1. w badaniach skuteczności i bezpieczeństwa interwencji (np. leków, zabiegów) jest to iloraz prawdopodobieństwa wystąpieniaokreślonego punktu końcowego w grupie eksperymentalnej, wktórej stosuje się ocenianą interwencję i tego prawdopodobieństwa w grupie kontrolnej
  2. jest to część ryzyka podstawowego, jaka pozostała po interwencji
  3. w badaniach związków przyczynowo-skutkowych (np. dotyczących rokowania) jest to iloraz prawdopodobieństwa wystąpienia określonego punktu końcowego w grupie, w której występuje dany czynnik i tego prawdopodobieństwa w grupie kontrolnej

Względne zwiększenie ryzyka (RRI, relative risk increase):

  1. część prawdopodobieństwa (ryzyka) wystąpienia niekorzystnego punktu końcowego dodana w wyniku zastosowania określonej interwencji (leku lub zabiegu)
  2. iloraz ryzyka dodanego (ARI) i ryzyka w grupie kontrolnej. Termin

Względne zmniejszenie ryzyka (RRR, relative risk reduction):

  1. część prawdopodobieństwa (ryzyka) wystąpienia niekorzystnego punktu końcowego usunięta w wyniku zastosowania określonej interwencji (np. leku lub zabiegu).
  2. iloraz bezwzględnej różnicy ryzyka między grupą kontrolną i eksperymentalną (ARR) oraz ryzyka w grupie kontrolnej. Ryzyko pozostałe (RR) i ryzyko usunięte (RRR) dopełniają się do jedności (RR + RRR = 1) stosowany w badaniach, w których oceniana interwencja zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnego punktukońcowego (np. powikłania leczenia)

Hazard względny (HR, hazard ratio):

  1. pojęcie podobnie jak RR.
  2. określa względne prawdopodobieństwo zajścia jakiegoś zdarzenia w badanych grupach w określonym czasie przy założeniu, że zdarzenie to do tej pory nie wystąpiło (określa część ryzyka podstawowego pozostałą po interwencji)

Iloraz szans (OR, odds ratio):

  1. iloraz szansy wystąpienia określonego stanu klinicznego w grupie eksponowanej na dany czynnik lub interwencję i szansy wystąpienia tego stanu w grupie nieeksponowanej (kontrolnej).
  2. szansa to stosunek prawdopodobieństwa wystąpienia określonego stanu klinicznego do prawdopodobieństwa jego niewystąpienia w danej grupie

Liczba konieczna do leczenia (NNT, number needed to treat):

  1. liczba pacjentów, których trzeba poddać danej interwencji przez określony czas, aby zapobiec jednemu niekorzystnemu punktowi końcowemu
  2. NNT wylicza się jako odwrotność ARR (1/ARR)

NNH (NNH, number needed to harm):

  1. liczba pacjentów, których interwencja/leczenie przez określony czas prowadzi do wystąpienia jednego niekorzystnego punktu końcowego
  2. NNH wylicza się jako odwrotność ARI (1/ARI)

Przedział ufności (Cl, confidence interval):

  1. określa stopień precyzji danego oszacowania
  2. zwykle podaje się 95% Cl, czyli przedział, w którym z 95% pewnością znajduje się prawdziwa wartość danego parametru w badanej populacji
  3. im węższy przedział ufności, tym bardziej precyzyjne oszacowanie
  4. jeśli w przedziale ufności zawarte jest 0 dla różnicy ryzyka, a 1 dla ryzyka względnego albo ilorazu szans, jest to równoznaczne z brakiem istotności statystycznej danego wyniku (p>0,05)

Istotność statystyczna:

  1. oznacza maksymalne dopuszczalne prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju
  2. najczęściej jest to wartość wyliczonego z testu statystycznego poziomu istotności p (p-value), który świadczy o wynikach istotnie statystycznych
  3. za taką wartość progową przyjmuję się p=0.05. Dla przykładu p=0.027 odpowiada 2,7% prawdopodobieństwu popełnienia błędu

Placebo - interwencja (substancja lub zabieg) pozbawiona bezpośredniego działania biologicznego, mająca stworzyć u pacjenta (i badaczy)wrażenie, że otrzymuje on leczenie(inaczej mówiąc dane różnice są dziełem przypadku z prawdopodobieństwem równym w przybliżeniu 2,7%) i 97,3% prawdopodobieństwu, że uzyskane różnice nie są wynikiem przypadku, a rezultatem naszego badania

Próba otwarta - badanie, w którym pacjenci i badacze znają przynależność do grupy eksperymentalnej albo kontrolnej

Próba podwójnie ślepa:

  • badanie, w którym ani sam pacjent, ani badacze nie wiedzą, jakiej interwencji (eksperymentalnej czy kontrolnej) jest on poddany
  • to określenie wymaga dokładniejszego sprecyzowania w metodyce badania, ponieważ o przynależności do grupy eksperymentalnej albo kontrolnej mogą nie wiedzieć również osoby kwalifikujące chorych do badania, zespół leczący oraz osoby analizujące wyniki

Próba pojedynczo ślepa - badanie, w którym jedynie pacjenci nie wiedzą, jakiej interwencji (eksperymentalnej czy kontrolnej) są poddani

Model badania naukowego

  • model nomologiczno-dedukcyjny
  • model hipotetyczno-dedukcyjny

Etapy badania naukowego

  1. Sformułowanie problemu
  2. Postawienie hipotez teoretycznych 3. Operacjonalizacja
  3. Weryfikacja hipotez
  4. Generalizacja wyników

Klasyfikacja zmiennych

  1. Zmienna jest to cecha przedmiotu, która może przybierać dwie lub więcej wartości
  2. Zmienna wyjaśniana nosi nazwę zmiennej zależnej – zapisujemy symbolem Y (np. powodzenie w nauce szkolnej)
  3. Zmienne, które wpływają na zmienną Y nazywane są niezależnymi - oznaczamy je symbolem X (np. inteligencja, motywacja, płeć, etc.)

Zmienne Zakłócające

  1. Nie związane z badaniem
  2. Związane z badaniem
  • Uniwersalne
    • Kontrolowane
    • Niekontrolowane
  • Okazjonalne
    • Kontrolowane
    • Niekontrolowane

Badanie korelacyjne

  • W przypadku A zmienna niezależna (X) posiada stała charakterystykę osoby badanej. Badacz nie ma możliwości manipulowania tą zmienną
  • Schemat badania nie może być podstawą do wyciągania wniosków o zależności przyczynowo-skutkowej
Badanie quasi-eksperymentalne
  • W przypadku C zmienną niezależną możemy uznać za losową, nie stanowi trwałej charakterystyki badanych osób.
  • Można pokusić się o interpretację przyczynowo skutkową, ale należy się zastanowić, czy na wywołane zdarzenie nie miała wpływu inna zmienna
Badanie eksperymentalne
  • Badacz ma pełną kontrolę nad zmienną zależną
  • Kontroluje pozostałe zmienne niezależne uboczne i zakłócające
  • Dokonuje pomiaru zmiennej zależnej

Randomizacja

  • Randomizacja I stopnia - Wybór grupy reprezentatywnej
  • Randomizacja II stopnia - Dobór losowy

Trafność wewnętrzna – czynniki zakłócające

  1. Historia – zdarzenia losowe nie kontrolowane przez badacza, które wpłynęły na przebieg eksperymentu
  2. Dojrzewanie – spontaniczny rozwój organizmu w trakcie badań
  3. Testowanie – uczenie się przez badanych procedury zmiennej
  4. Selekcja – dobór niejednorodnych grup badanych

Trafność zewnętrzna – czynniki zakłócające

  1. Niewłaściwa randomizacja I stopnia (mało reprezentatywna grupa)
  2. Niewłaściwy zakres zmiennej niezależnej
  3. Interakcje z czynnikiem eksperymentalnym
  • Schemat bez pretestu (baseline)
  • Schemat bez grupy kontrolnej
  • Schemat mieszany (1 + 2)

Analiza post-hoc

  1. Zadaniem badacza nie jest wywołanie zjawisk, lecz wyjaśnienie przyczyn zjawisk, które już zaszły
  2. Istnieją zjawiska, które z przyczyn metodologicznych lub etycznych nie mogą być badane na drodze eksperymentalnej (np. zaburzenia psychiczne, przestępczość, etc.)
  3. Badacz wyszukuje grupy różniące się pod względem badanej zmiennej zależnej, a następnie stara się zbadać możliwie dokładnieróżnice pomiędzy tymi grupami

Teoria i planowanie

Rzetelność naukowa
Każdy człowiek jest odbiorcą pewnej wiedzy powstałej w mniej lubbardziej „naukowy” sposób:

• „jak dowodzą badania naukowe” • „jak wynika z testów klinicznych”

  • Obowiązek rzetelności naukowej spoczywa nie tylko na osobie prowadzącej badanie, ale również na odbiorcy wyników tych badań

  • Każdy dziedzina nauki ma swoje metody badawcze
  • Nauki szczegółowe badają pewien wycinek rzeczywistości
    • Redukcja tematyczna (określony przedmiot, dziedzina badań)
    • Abstrakcja metodyczna (specyficzna metoda badań)

  • Redukcja tematyczna i abstrakcja metodyczna mogą prowadzić do uzyskiwania sprzecznych wyników

Nauki indukcyjne i dedukcyjne
  • Nauki dedukcyjne konstruują swój system wiedzy wychodząc z określonych założeń, które pozwalają na wyciąganieszczegółowych konsekwencji (np. matematyka, filozofia, prawo)
  • Nauki indukcyjne starają się gromadzić obserwacje jednostkowych faktów i na ich podstawie formułować prawa ogólne
  • Nauki empiryczne są naukami indukcyjnymi
Nauki empiryczne i nieempiryczne
  • Nauki formalne (nieempiryczne) zajmują się opisem cech stałych i ogólnych
  • Nauki empiryczne zajmują się zmiennością zjawisk („tym co ruchome”)
Podział nauk wg. Arystotelesa
  1. Teoretyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i matematyka)
  2. Praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej (etyka, polityka)
  3. Pojetyczne (wytwórcze, od gr. poiesis) - których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą której można wytwarzaćokreślone przedmioty Nauki teoretyczne są najbardziej wartościowe, ze względu na fakt, że opisują wiedzę dla samej wiedzy. Np. metafizyka, która dąży do zaspokojenia tylko i wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego poznania
Sprawdzalność
  1. Zasada: wynik eksperymentu czy obserwacji powinien dać się powtórzyć w podobnych warunkach
  2. Problemy:
  • Czas: unikalne obserwacje astronomiczne (raz na kilka lat)
  • Unikalność: ekstremalne warunki (np. badania u wspinaczy w górach wysokich, kosmonautów, etc.)
Obiektywizm
  1. Badacz powinien prowadzić badania w sposób obiektywny, nie starając się na siłę udowodnić swoich hipotez
  2. Wynik może być cenny dla nauki niezależnie od tego, czy potwierdza teorię badacza, czy też nie
Ścisłość języka naukowego
  • Operacjonizm – wyrażanie wszystkich pojęć wyłącznie w terminach
  • Redukcjonizm – zakłada istnienie podstawowego systemu pojęć pierwotnych, do którego można sprowadzić wszystkie pozostałe terminy
  • Realizm – pojęcia teoretyczne i terminy obserwacyjne mają status równoważny
Prawdziwość pojęć teoretycznych
  • Pozwala uporządkować teorię
  • Trafnie opisuje rzeczywistość

Prawdziwość teorii naukowych

  1. Teoria nie może być sprzeczna z obserwowanymi faktami
  2. Teoria stanowiąca zestaw zdań zawsze prawdziwych zwykle jest mało użyteczna
  3. „Gdy w świętego Hieronima jest deszcz albo go ni ma, to na świętego Prota będzie słonko albo słota”
  4. W teorię musi być wbudowana możliwość jej konfrontacji z rzeczywistością
  • Zadaniem wiedzy naukowej jest opis, wyjaśnianie i opisywanie rzeczywistości

TO JUŻ WSZYSTKO DZIĘKI ZA UWAGĘ ŚWIRKI